ତୁଲସୀ କ୍ଷେତ୍ରର ମହାତ୍ମ୍ୟ

ତୁଲସୀ କ୍ଷେତ୍ରର ମହାତ୍ମ୍ୟ

ଶ୍ରୀ କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ୟନାମ ପୁରୀ,ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ରର ଭିନ୍ନ ନାମ ଭୁବନେଶ୍ଵର ଓ ବିରାଜା କ୍ଷେତ୍ରର ବିକଳ୍ପ ନାମ ଯାଜପୁର ହୋଇଥିଲା ଭଳି ତୁଲସୀ କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ୟ ନାମ କେନ୍ଦ୍ରାପଡା । ତୁଲସୀ କ୍ଷେତ୍ରର ମହାତ୍ମ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀ ବଳଦେବ ଦ୍ଵାପର ଯୁଗ ଅନ୍ତଃ କାଳରେ ଲଳିତ ଗିରିରେ ବାସକରୁଥିବା ଦୁର୍ଦ୍ଦାନ୍ତ ଅତ୍ୟାଚାରୀ ରାକ୍ଷସ କନ୍ଦରାକୁ ଏହି ସ୍ଥାନରେ ହଳ ମୁଷଳ ଆୟୁଧରେ ହତ୍ୟା କରିଥିବାରୁ ଏହି ସ୍ଥାନର ନାମ ‘କନ୍ଦରୁ ପାଢୀ’ ବା କେନ୍ଦ୍ରାପଡା । ତେଣୁ କେନ୍ଦ୍ରାପଡାକୁ ଲୋକେ ତୁଲସୀକ୍ଷେତ୍ର ବୋଲି କହିଥାଆନ୍ତି । ଜାତି,ଧର୍ମ,ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଶ୍ରୀ ବଳଦେବ ହେଉଛନ୍ତି କେନ୍ଦ୍ରାପଡା ବାସୀଙ୍କର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବତା ଓ ତାଙ୍କ ଭୁବନ ବିଖ୍ୟାତ ନୈବେଦ୍ୟ “ରସାବଳୀ” ଅତି ପ୍ରିୟ ଓ ସର୍ବନ୍ତକରେଣ ରେ ଗ୍ରହଣୀୟ ।

ଶ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ବଳଦେବଜୀଉଙ୍କ ମନ୍ଦିର କେନ୍ଦ୍ରାପଡା ସହରସ୍ଥିତ ଶାମଗୁଡିଆ ରାଜସ୍ୱ ଓ ବଡ ବାରଙ୍ଗ ରାଜସ୍ୱ ଗ୍ରାମଦ୍ୱୟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ତେବେ ଲୋକମୁଖରେ ଏହି ଗ୍ରାମକୁ “ଇଚ୍ଛାପୁର”ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏ ମନ୍ଦିର ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ତୃତୀୟ ବିଜେ ସ୍ଥଳୀ । ମୋଗଲ ସୁବାଦାର ଖାନ-ଇ-ଦୌରାନ ଦ୍ଵାରା କେନ୍ଦ୍ରାପଡା ସହରର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ପ୍ରାକ୍ତନ ମନ୍ଦିର ୧୬୬୩ମସିହା ଜୁନ ୧୭ ତାରିଖରେ ଧ୍ଵଂସ ନେଲାପରେ ୧୭୦୦ ମସିହ ସୁଦ୍ଧା କୁଜଙ୍ଗ ନରେଶ ଓ ଛେଦରା ବାରଙ୍ଗ ରାଜା ,ଗୋପୀନାଥ ନରେନ୍ଦ୍ର ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ମିଳିତ ସହଯୋଗରେ ବର୍ତ୍ତମାନର ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା । ମଝି ମନ୍ଦିର ମଣିକା ଦେବୀ ଓ ଜଗମୋହନ ମନ୍ଦିର ପ୍ରଥମ ମହନ୍ତ ଷଡଗୋପୀ ରାମାନୁଜ ଦାସ ଏବଂ ପ୍ରବେଶ ମନ୍ଦିର ବା ବାଟ ଦେଉଳ ଜଗନ୍ନାଥ ଭ୍ରମର ବର ରାୟଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା । ସମଗ୍ର ମନ୍ଦିରର ଆବାସସ୍ଥଳୀର ପରିମାଣ ହେଉଛି ପ୍ରାୟ ତିନି ଏକର । ମୁଖ୍ୟ ଗର୍ଭ ଗୃହର ଉଚ୍ଚତା ୭୫ ଫୁଟ ,ମଝି ମନ୍ଦିରର ଉଚ୍ଚତା ୪୦ ଫୁଟ,ଜଗମୋହନ ଉଚ୍ଚତା ୬୫ ଫୁଟ ଓ ବାଟ ଦେଉଳର ଉଚ୍ଚତା ୭୦ ଫୁଟ । ମନ୍ଦିର ବେଢା ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି ୪୫ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ ନିର୍ମିତ ଭବ୍ୟ ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ ମନ୍ଦିର,ସମସ୍ତ ମନ୍ଦିର ପିଢ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଅଛି ।ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଉଡୁଥିବା ପତାକାକୁ “ବ୍ରହ୍ମଚିରାଳ” ବା ‘ବ୍ରହ୍ମ ବାନା’ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା ବେଳେ ମନ୍ଦିର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ଥିବା ୫ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚର ନୀଳଚକ୍ରକୁ “ବ୍ରହ୍ମନୀଳଚକ୍ର” ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ତୁଲସୀ କ୍ଷେତ୍ର,ଗୁପ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର ,ଗୁପ୍ତ ବୃନ୍ଦାବନ,ଶ୍ରୀ ବଳଦେବଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ମଣିବିଗ୍ରହ କ୍ଷେତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଶ୍ରୀ ବଳଦେବ ଜୀଉଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଏ ବିଶ୍ଵରେ ଏକମାତ୍ର ମନ୍ଦିର ଯେଉଁ ମନ୍ଦିରରୁ ଭକ୍ତ,ଦର୍ଶନୀ ଓ ପରିବ୍ରାଜକ ହିନ୍ଦୁ ହୋଇଥିଲେ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ମୁତାବକ ନିଃଶଙ୍କୁଡି ଭୋଗ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଅମଣିଆ ଦୋକାନରୁ ତିଆରି କରି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ ପୂର୍ବକ ନିଜେ ଗୃହରେ ବା ମନ୍ଦିରରେ ସେବନ କରି ପାରିବେ । ଇଚ୍ଛାମୁତାବକ ଶଙ୍କୁଡି ନୈବେଦ୍ୟ ନିଜ ପଣ୍ଡାଙ୍କ ଜରିଆରେ ତିଆରି କରି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରିପାରିବେ । ଯଦିଚ ଯାତ୍ରୀ,ଦର୍ଶନୀ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପୂର୍ବରୁ ତିଆରି ବା ପ୍ରସ୍ତୁତ ଭୋଗ ସାମଗ୍ରୀ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ସେବନ ପାଇଁ ମିଳିଥାଏ ,ତଥାପି ଭକ୍ତ ବା ଯାତ୍ରୀ ଚାହିଁଲେ ପୂର୍ବ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅନୁସାରେ ତାହା କରିପାରିବେ,ତେଣୁ ଶ୍ରୀ ବଳଦେବ ମନ୍ଦିର ପୃଥିବୀର ସବୁ ମନ୍ଦିର ଠାରୁ ଏକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ।

ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ପରି ଏ ମନ୍ଦିରରେ ୧୨ ମାସରେ ୧୩ ଯାତ୍ରା ପାଳିତ ହୁଏ । ଚନ୍ଦନ ପାଇଁ ରହିଛି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ବିରାଟ ଚନ୍ଦନ ପୁଷ୍କରିଣୀ । ଏଠାରେ ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଠାରୁ ୨୧ ଦିନ ଯାଏଁ ମହାପ୍ରଭୁ ଚାପ ଖେଳନ୍ତି । ଠାକୁରଙ୍କର ରହିଛି ଏକ କିଲୋମିଟର ବ୍ୟାପୀ ବିରାଟ ନିଜସ୍ଵ ରଥଦାଣ୍ଡ,ଯାହାର ପ୍ରସ୍ଥ ୬୦ ମିଟର ରୁ ୮୦ ମିଟର । ଏଠାରେ ଦୁଇ ଦିନ ଧରି ଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ ବାହୁଡା ଯାତ୍ରା ପାଳିତ ହୁଏ ।

ଶ୍ରୀ ବଳଦେବ ଜୀଉଙ୍କ ରଥର ନାମ ବ୍ରହ୍ମ ତାଳଧ୍ଵଜ ରଥ । ଏଠାରେ ଗୋଟିଏ ରଥରେ ଚାରି ଦିଅଁ ଏକତ୍ର ଘୋସ ଯାତ୍ରା କରନ୍ତି। ମହାପ୍ରଭୁ ବଳଦେବ ଶ୍ରୀ କ୍ଷେତ୍ର ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପରି ପହଣ୍ଡି ନ ହୋଇ ବାସୁକି ନାଗ ପରି ରହି ରହି ପହଣ୍ଡି ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୬୫ ଫୁଟ ,୧୪ ଚକ ବିଶିଷ୍ଟ ଏହି ରଥର ଚକ ଗୁଡିକ ଅର ସଂଯୁକ୍ତ ନ ହୋଇ ନିଦା ଶାଳ କାଠରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର ପରି ଏହି ରଥ ପ୍ରତିବର୍ଷ ନୂଆଭାବେ ତିଆରି ନହେଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଦୁଇ ଚକ ,ଗୋଟିଏ ଅଖ,ଦୁଇଟି ଦଉଡି ଓ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଂଶ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ରଥରେ ଆଦୌ ଫାଶୀକାଠ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇନଥାଏ । ମୁଖ୍ୟତଃ ରଥର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଶାଳ କାଠରେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଏ । ରଥ ବଡ ଦାଣ୍ଡରେ ଚାଲିଲା ବେଳେ ଏକ ଚଳନ୍ତି ମନ୍ଦିରର ଭ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଶ୍ରୀ ବଳଦେବ ଜୀଉଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ନିଃଶଙ୍କୁଡ ନୈବେଦ୍ୟ ଭାବେ ସାରାଦେଶରେ ଖ୍ୟାତିଲାଭ କରିଛି “ରସାବଳୀ”।

ଶ୍ରୀ ଜୀଉଙ୍କ ବେଢା ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି ଅନେକ ଦେବା ଦେବୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ,ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଶ୍ରୀ ବୈକୁଣ୍ଠେଶ୍ଵରା ମନ୍ଦିର,ମା’ କନକ ଦୂର୍ଗାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ,ପାଦ ପଦ୍ମ ମନ୍ଦିର,ତୁଲସୀ ମନ୍ଦିର,ଶ୍ରୀ ରାମ ମନ୍ଦିର ,ରେବତୀ ମନ୍ଦିର,ଗୌରାଙ୍ଗ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ମନ୍ଦିର,ମୁକ୍ତି ମଣ୍ଡପ,ଶ୍ରୀ ଗଣେଶଙ୍କ ମନ୍ଦିର,ଶ୍ରୀ ଯମରାଜାଙ୍କମନ୍ଦିର ଓ ପ୍ରାଚୀନ ବାସୁଦେବ ମନ୍ଦିର ଆଦି ପ୍ରଧାନ ଅଟେ । ଶ୍ରୀ ବଳଦେବ ଜୀଉଙ୍କ ରୋଷ ଶାଳା ଏକ ସାଙ୍ଗରେ ପ୍ରାୟ ୨୦ ହଜାର ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରସାଦ (ନୈବେଦ୍ୟ) ତିଆରି କରିବାର କ୍ଷମତା ହାସଲ କରିଅଛି ।